Święty Franciszek z Asyżu: Życiorys, Duchowość i Dziedzictwo

W panteonie świętych Kościoła katolickiego mało która postać cieszy się tak powszechną sympatią i rozpoznawalnością jak święty Franciszek z Asyżu. Ten niezwykły Włoch, żyjący na przełomie XII i XIII wieku, znany jako Biedaczyna z Asyżu, założyciel trzech zakonów, stygmatyk, miłośnik stworzenia i orędownik pokoju, do dziś fascynuje i inspiruje ludzi na całym świecie, niezależnie od ich wyznania czy światopoglądu. Jego radykalne pójście za Chrystusem, prostota życia, głęboka duchowość i rewolucyjne jak na owe czasy idee odcisnęły niezatarte piętno na historii Kościoła i kultury europejskiej. Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie jego fascynującego życiorysu, zgłębienie istoty jego wyjątkowej duchowości oraz ukazanie trwałego dziedzictwa, starając się przy tym oddzielić twarde fakty historyczne od barwnej, choć nie zawsze dosłownie prawdziwej, nici pobożnych legend.

Młodość w Asyżu: Marzenia o Sławie (ok. 1181/82 - ok. 1205)

Zanim Franciszek stał się Biedaczyną Bożym, był synem swoich czasów – młodzieńcem pełnym życia, marzeń o ziemskiej chwale i korzystającym z uroków dostatniego życia w średniowiecznym włoskim mieście.

Syn Bogatego Kupca – Giovanni Bernardone

Przyszedł na świat w Asyżu (Umbria, środkowe Włochy) prawdopodobnie na przełomie 1181 i 1182 roku. Na chrzcie otrzymał imię Giovanni (Jan), jednak jego ojciec, Pietro di Bernardone, zamożny i wpływowy kupiec sukienny, który często podróżował w interesach do Francji, zaczął nazywać go "Francesco" (Francuzik) – i pod tym imieniem przeszedł do historii. Dzięki pozycji ojca, Franciszek otrzymał podstawowe wykształcenie i spędzał młodość na beztroskich zabawach z rówieśnikami z zamożnych rodów Asyżu. Był znany jako lider towarzyskich spotkań, lubiący śpiew, uczty i rycerskie opowieści.

Rycerskie Ambicje i Wojenne Doświadczenia

Jak wielu młodych ludzi jego stanu w tamtych czasach, Franciszek marzył o zdobyciu sławy i statusu rycerskiego. Okazja nadarzyła się podczas lokalnego konfliktu zbrojnego między Asyżem a sąsiednią Perugią. W 1202 roku Franciszek wziął udział w bitwie pod Collestrada, która zakończyła się klęską Asyżan. Dostał się do niewoli, w której spędził około roku. To doświadczenie, połączone z późniejszą ciężką chorobą po powrocie do domu, stało się prawdopodobnie pierwszym momentem głębszej refleksji nad dotychczasowym życiem i jego celem. Choć próbował jeszcze raz podjąć rycerską karierę, wyruszając w 1205 roku na wyprawę wojenną do Apulii, tajemniczy sen i wewnętrzny głos w Spoleto skłoniły go do powrotu do Asyżu. Był to początek jego wielkiej duchowej przemiany.

Nawrócenie: Głos Boga i Radykalny Wybór (ok. 1205-1209)

Okres po powrocie ze Spoleto to czas intensywnych poszukiwań duchowych, wewnętrznej walki i stopniowego odkrywania nowej drogi życia, która doprowadziła Franciszka do całkowitego zerwania z dotychczasowym światem i oddania się na służbę Bogu i najuboższym.

Spotkanie z Trędowatym – Przełamanie Wstrętu

Kluczowym momentem na drodze nawrócenia św. Franciszka było, jak sam później wspominał w Testamencie, spotkanie z trędowatym. Trędowaci budzili wówczas powszechny lęk i odrazę, byli wyrzutkami społeczeństwa. Franciszek, który wcześniej nie mógł znieść nawet ich widoku z daleka, pod wpływem łaski Bożej przezwyciężył swój wstręt – nie tylko dał trędowatemu jałmużnę, ale także go ucałował. To wydarzenie stało się dla niego symbolem zwycięstwa nad samym sobą i odkrycia Chrystusa w najbardziej wzgardzonych i cierpiących. Od tego czasu zaczął regularnie odwiedzać i posługiwać trędowatym w pobliskich przytułkach.

Tajemniczy Głos z Krzyża w San Damiano ("Franciszku, idź i napraw...")

Innym przełomowym doświadczeniem była modlitwa Franciszka przed ikoną Krzyża w zrujnowanym kościółku San Damiano pod Asyżem (ok. 1206 roku). Jak podają jego pierwsi biografowie, usłyszał wówczas głos dochodzący z krzyża: "Franciszku, idź i napraw mój dom, który, jak widzisz, cały popada w ruinę". Początkowo zrozumiał to polecenie dosłownie i z zapałem zabrał się za odbudowę materialną kościółka San Damiano oraz innych podupadłych kaplic w okolicy (m.in. Porcjunkuli). Dopiero później zrozumiał głębszy sens tych słów – że Chrystus wzywał go do odnowy duchowej całego Kościoła.

Konflikt z Ojcem i Wyrzeczenie się Majątku

Działalność Franciszka, zwłaszcza jego hojność wobec ubogich i wydawanie pieniędzy na remonty kościołów (czasem z majątku ojca), doprowadziła do ostrego konfliktu z Pietro Bernardone. Ojciec, rozczarowany i rozgniewany postępowaniem syna, pozwał go przed sąd biskupi. W dramatycznej scenie na placu przed katedrą w Asyżu (wiosna 1207), Franciszek publicznie **wyrzekł się dziedzictwa**, zdjął swoje szaty i oddał je ojcu, oświadczając: "Dotąd mówiłem do ciebie: 'ojcze'. Odtąd mogę mówić: 'Ojcze nasz, któryś jest w niebie'". Ten radykalny gest oznaczał całkowite zerwanie z przeszłością i wybór życia w skrajnym ubóstwie, w pełnym zaufaniu Bożej Opatrzności.

Początki Życia Pokutnego

Po publicznym wyrzeczeniu się dóbr, Franciszek rozpoczął nowy etap życia jako wędrowny pokutnik. Nosił prosty, zgrzebny habit, chodził boso, podejmował prace fizyczne, żebrał o jałmużnę, a przede wszystkim poświęcał wiele czasu na modlitwę w samotności, opiekę nad trędowatymi i głoszenie prostego orędzia o pokucie i pokoju. Jego radykalizm, autentyczność i radość zaczęły przyciągać pierwszych towarzyszy.

Narodziny Wspólnoty: Pierwsi Towarzysze i Reguła (ok. 1209-1210)

Radykalizm życia Franciszka, jego autentyczna radość i płomienne głoszenie Ewangelii zaczęły przyciągać innych. Wokół Biedaczyny z Asyżu zaczęła spontanicznie gromadzić się grupa mężczyzn, którzy zapragnęli dzielić jego ideały i sposób życia.

Pierwsi Bracia – Początek Zakonu

Pierwszymi, którzy dołączyli do Franciszka (około 1208-1209 roku), byli jego krajanie z Asyżu: zamożny szlachcic Bernard z Quintavalle oraz prawnik Piotr Cattani. Wkrótce dołączyli kolejni, m.in. brat Idzi z Asyżu. Ta niewielka grupa zamieszkała początkowo w ubogiej chacie w Rivotorto pod Asyżem, a następnie przeniosła się do odbudowanego przez Franciszka kościółka Matki Bożej Anielskiej, zwanego Porcjunkulą, który stał się kolebką Zakonu. Żyli we wspólnocie braterskiej, modląc się, pracując fizycznie lub żebrząc o jałmużnę, służąc trędowatym i głosząc pokutę. Nazywali siebie Braćmi Mniejszymi (Fratres Minores), podkreślając swoją pokorę i chęć bycia sługami wszystkich. To był początek zakonu franciszkanów.

Życie Ewangelią – Pierwotna Reguła

Początkowo wspólnota Franciszka nie miała spisanej, szczegółowej reguły zakonnej w tradycyjnym sensie. Ich pierwotną regułą było samo Pismo Święte, zwłaszcza fragmenty Ewangelii mówiące o naśladowaniu Chrystusa, ubóstwie, wysłaniu apostołów i miłości bliźniego. Franciszek zebrał te kluczowe cytaty ewangeliczne, tworząc prostą, krótką formę życia (nazywaną czasem proto-regułą), która miała być przewodnikiem dla braci. Nacisk kładziono na życie Ewangelią w sposób jak najbardziej dosłowny i radykalny.

Zatwierdzenie Ustne przez Papieża Innocentego III

Gdy liczba braci wzrosła do około dwunastu, Franciszek zrozumiał potrzebę uzyskania aprobaty kościelnej dla ich sposobu życia, aby uniknąć podejrzeń o herezję (które były częste wobec różnych ruchów ubogich w tamtym czasie). Wraz z towarzyszami udał się pieszo do Rzymu (prawdopodobnie w 1209 lub 1210 roku), by prosić o zatwierdzenie papieża Innocentego III. Papież i Kuria Rzymska początkowo podchodzili z rezerwą do radykalizmu Franciszka i jego nieuczonych towarzyszy. Jednak, jak głosi pobożna tradycja (opisana m.in. przez św. Bonawenturę), papież miał sen, w którym widział małego, niepozornego braciszka (Franciszka) podtrzymującego chylącą się ku upadkowi Bazylikę Laterańską (symbol całego Kościoła). Pod wpływem tego snu oraz widząc ewangeliczną prostotę i szczerość Franciszka, Innocenty III udzielił ustnego zatwierdzenia ich formie życia i pozwolił im głosić kazania o pokucie. Był to kluczowy moment, który dał nowej wspólnocie oficjalne miejsce w strukturze Kościoła.

Głoszenie Ewangelii i Rozwój Zakonu (ok. 1210-1223)

Po uzyskaniu aprobaty papieskiej, ruch franciszkański zaczął się dynamicznie rozwijać. Bracia Mniejsi, wierni swojemu powołaniu, przemierzali Włochy i wkrótce także inne kraje Europy, niosąc proste przesłanie Ewangelii.

Wędrowne Kaznodziejstwo – Prostota i Radość

Franciszek i jego bracia byli przede wszystkim wędrownymi kaznodziejami. Ich głoszenie Ewangelii charakteryzowało się ogromną prostotą języka, trafiającą do zwykłych ludzi, bezpośredniością oraz autentyczną radością, która była znakiem rozpoznawczym nowej wspólnoty. Nie wdawali się w skomplikowane dysputy teologiczne, lecz wzywali do nawrócenia, pokuty, życia w pokoju i miłości Boga oraz bliźniego. Ich styl życia – ubóstwo, praca lub żebranina, braterstwo – był żywym świadectwem głoszonych przez nich wartości.

Spotkanie z Sułtanem – Misja i Dialog

Pragnienie głoszenia Ewangelii wszystkim ludziom, nawet za cenę męczeństwa, zaprowadziło Franciszka aż do Egiptu podczas V Krucjaty (około 1219 roku). W akcie niezwykłej odwagi, w samym środku konfliktu zbrojnego między chrześcijanami a muzułmanami, udał się do obozu sułtana Al-Kamila. Choć nie nawrócił władcy ani nie zdobył korony męczeńskiej, jego pokojowe spotkanie i pełen szacunku dialog z muzułmańskim przywódcą były wydarzeniem bez precedensu i świadectwem jego uniwersalnej wizji braterstwa oraz pragnienia pokoju, wykraczającego poza logikę krucjat.

Święta Klara i Początki Drugiego Zakonu

Charyzmat Franciszka pociągał nie tylko mężczyzn. W 1212 roku młoda szlachcianka z Asyżu, Klara Offreduccio, zainspirowana przykładem Franciszka, postanowiła poświęcić życie Bogu w radykalnym ubóstwie. Z pomocą Biedaczyny założyła przy kościele San Damiano wspólnotę Ubogich Pań, dając początek Drugiemu Zakonowi Franciszkańskiemu, znanemu później jako Zakon Sióstr Klarysek.

Trzeci Zakon – Droga dla Świeckich

Franciszek dostrzegał również pragnienie wielu ludzi świeckich, by żyć Ewangelią w jego duchu, nie opuszczając jednak swoich rodzin i obowiązków stanu. Dla nich stworzył Trzeci Zakon (początkowo znany jako Bracia i Siostry od Pokuty), który umożliwiał życie ideałami franciszkańskimi – modlitwą, pokutą, uczynkami miłosierdzia, dążeniem do pokoju – w realiach życia małżeńskiego, rodzinnego i zawodowego.

Zatwierdzenie Reguły Bullą Papieską

W miarę jak zakon gwałtownie się rozrastał, pojawiała się potrzeba stworzenia bardziej formalnej struktury i spisania ostatecznej Reguły. Po kilku wcześniejszych wersjach, Franciszek, przy pomocy prawników kościelnych, przygotował tekst, który został uroczyście zatwierdzony przez papieża Honoriusza III bullą "Solet annuere" 29 listopada 1223 roku. Ta Reguła (zwana Regułą Bullatą) do dziś stanowi podstawę życia Pierwszego Zakonu Franciszkańskiego (OFM, OFM Conv, OFM Cap).

Istota Duchowości Franciszkańskiej – Serce Przesłania

Święty Franciszek z Asyżu nie był uczonym teologiem w akademickim sensie – nie stworzył skomplikowanego systemu myślowego. Jego duchowość była przede wszystkim drogą życia – radykalnym i radosnym sposobem naśladowania Jezusa Chrystusa w oparciu o Ewangelię. Można jednak wyróżnić kilka kluczowych idei, które stanowią serce jego przesłania i inspirują Rodzinę Franciszkańską do dziś.

Pani Bieda – Umiłowanie Ubóstwa

Centralnym elementem duchowości Franciszka było umiłowanie Ubóstwa, które personifikował jako "Panią Biedę" i poślubił w duchowym sensie. Dla niego ubóstwo nie oznaczało jedynie braku dóbr materialnych, ale przede wszystkim:

• Naśladowanie ubogiego Chrystusa: Chrystus, będąc Bogiem, stał się ubogim człowiekiem, nie mającym "miejsca, gdzie by głowę mógł oprzeć".
• Wolność duchowa: Wyzwolenie od przywiązania do rzeczy, które przesłaniają Boga i relacje z ludźmi.
• Całkowite zaufanie Opatrzności Bożej: Pewność, że Bóg zatroszczy się o potrzeby tych, którzy Mu się powierzyli.
• Solidarność z ubogimi: Bycie blisko tych, których świat odrzuca, i dzielenie ich losu.

Ta miłość do ubóstwa wyrażała się w prostocie życia Franciszka i jego braci – w ich ubiorze, mieszkaniu i sposobie zdobywania środków do życia.

Braterstwo Powszechne – Wszyscy Jesteśmy Braćmi

Franciszek głęboko przeżywał prawdę o Bogu jako wspólnym Ojcu wszystkich ludzi, co prowadziło go do idei braterstwa powszechnego. Wszyscy ludzie – niezależnie od pochodzenia, statusu społecznego czy nawet religii – byli dla niego braćmi i siostrami, dziećmi jednego Ojca. Dlatego też swoją wspólnotę nazwał Braćmi Mniejszymi, podkreślając potrzebę pokory, służby i unikania jakiejkolwiek formy wywyższania się czy dominacji. To braterstwo obejmowało w sposób szczególny ludzi najbardziej wzgardzonych – trędowatych, ubogich, złoczyńców.

Miłość do Stworzenia – "Pieśń Słoneczna"

Jednym z najbardziej znanych aspektów duchowości Franciszka jest jego niezwykła miłość do stworzenia. Widział on w słońcu, księżycu, gwiazdach, wodzie, ogniu, ziemi, a także w zwierzętach i roślinach dzieła Bożej miłości i swoich braci i siostry. Ta postawa nie była naiwnym sentymentalizmem, lecz głębokim teologicznym przekonaniem, że całe stworzenie odzwierciedla chwałę Stwórcy i jest powiązane więzami braterstwa. Najpiękniejszym wyrazem tej postawy jest jego słynny hymn "Pieśń Słoneczna" (nazywana też Pochwałą Stworzeń), ułożony pod koniec życia. Popularne opowieści, jak te zebrane w "Kwiatkach św. Franciszka" (np. słynne kazanie do ptaków), choć niebędące ścisłą relacją historyczną, pięknie ilustrują tę głęboką więź i szacunek Franciszka dla wszystkich stworzeń, która czyni go aktualnym patronem ekologów.

Pokój i Dobro – Budowanie Pojednania

Pozdrowienie "Pokój i Dobro!" (Pax et Bonum!), którym Franciszek i jego bracia pozdrawiali napotkanych ludzi, streszczało ich misję bycia narzędziami Bożego pokoju i jednania. Franciszek aktywnie angażował się w budowanie pojednania – między zwaśnionymi rodami w Asyżu, między biskupem a burmistrzem miasta. Jak głosi piękna legenda o wilku z Gubbio, potrafił doprowadzić do pokoju nawet między ludźmi a dzikim zwierzęciem. Ta opowieść, choć symboliczna, ukazuje franciszkańską wiarę w możliwość przemiany serca i zaprowadzenia pokoju tam, gdzie panuje konflikt i przemoc, poprzez dialog i zaufanie Bożej mocy.

Radość Doskonała – Znaczenie Cierpienia

Mimo surowości życia i licznych trudności, duchowość Franciszka była przeniknięta głęboką radością. Nie była to jednak powierzchowna wesołość, ale tzw. "radość doskonała". Jak wyjaśniał swoim braciom, prawdziwa radość nie płynie z sukcesów, uznania czy wygody, ale ze znoszenia cierpień, przeciwności i upokorzeń dla miłości Chrystusa z cierpliwością i pogodą ducha. To radość wynikająca z poczucia bycia kochanym przez Boga i z całkowitego oddania się Jego woli, nawet pośród trudów.

Stygmaty na La Vernie – Pieczęć Męki Pańskiej (1224)

Jednym z najbardziej niezwykłych i tajemniczych wydarzeń w życiu św. Franciszka, które stało się znakiem jego wyjątkowej więzi z Chrystusem, było otrzymanie stygmatów – fizycznych znaków Męki Pańskiej na własnym ciele. Wydarzenie to miało miejsce na dwa lata przed jego śmiercią, na górze La Verna (wł.) lub Alwernia (spolszcz.), w Toskanii.

Czas Modlitwy i Kontemplacji na Alwerni

Latem 1224 roku Franciszek, pragnąc głębszego zjednoczenia z Bogiem i przygotowania się do święta św. Michała Archanioła (29 września), udał się wraz z kilkoma braćmi na ustronną górę La Verna/Alwernia. Spędzał tam czas na intensywnej modlitwie, poście i kontemplacji, rozważając Mękę Chrystusa i prosząc Boga o dwie łaski: aby mógł doświadczyć w swoim ciele i duszy cierpienia, które zniósł Jezus, oraz aby mógł odczuć bezgraniczną miłość, która skłoniła Syna Bożego do podjęcia tej Męki dla zbawienia ludzi.

Mistyczne Doświadczenie Ukrzyżowanego Serafina

Jak zgodnie podają jego najwcześniejsi biografowie, Tomasz z Celano i św. Bonawentura, około święta Podwyższenia Krzyża Świętego (14 września) Franciszek pogrążony w modlitwie na zboczu góry miał niezwykłą wizję mistyczną. Ujrzał Serafina (anioła o sześciu ognistych skrzydłach), który zstępował z nieba, a pośród skrzydeł widniała postać Ukrzyżowanego Chrystusa. Widok ten napełnił Franciszka jednoczesnym uczuciem bólu i niewysłowionej słodyczy duchowej.

Znaki Męki Chrystusa na Ciele Franciszka

Gdy wizja zniknęła, na ciele Franciszka pojawiły się bolesne znaki Męki Pańskiej – stygmaty. Na jego dłoniach i stopach pojawiły się rany przypominające ślady po gwoździach – z jednej strony miały one jakby główki gwoździ, a z drugiej ich ostre, zagięte końce. W prawym boku zaś pojawiła się rana, jakby zadana włócznią, z której często sączyła się krew. Franciszek, zgodnie ze swoją pokorą, starał się ukrywać te znaki przed światem, osłaniając dłonie rękawami habitu i nosząc obuwie oraz opatrunki. Jednak jego najbliżsi towarzysze byli świadkami tych niezwykłych ran.

Znaczenie Stygmatów w Życiu Franciszka

Otrzymanie stygmatów było dla Franciszka i dla całego Kościoła wydarzeniem o głębokim znaczeniu duchowym. Były one postrzegane jako zewnętrzny, widzialny znak jego całkowitego zjednoczenia z Chrystusem Ukrzyżowanym, owoc jego głębokiej miłości i współcierpienia ze Zbawicielem. Stały się jakby "pieczęcią" potwierdzającą autentyczność jego drogi radykalnego naśladowania Chrystusa ubogiego i ukrzyżowanego. Święty Franciszek z Asyżu jest pierwszym w historii Kościoła świętym, u którego udokumentowano dar stygmatów.

"Witaj, Siostro Śmierć" – Ostatnie Lata i Przejście (1224-1226)

Ostatnie dwa lata życia Franciszka, naznaczone darem stygmatów, były czasem wzmożonego cierpienia fizycznego, ale jednocześnie okresem niezwykłej duchowej płodności, pogodzenia się z losem i radosnego oczekiwania na spotkanie z Bogiem, którego nazywał powitanie "Siostry Śmierci".

Postępująca Choroba i Cierpienie

Noszenie bolesnych stygmatów pogłębiło fizyczne dolegliwości Franciszka. Cierpiał na poważną chorobę oczu (prawdopodobnie jaglicę), która sprawiała mu ogromny ból i prowadziła do niemal całkowitej ślepoty. Dokuczały mu również dolegliwości żołądkowe oraz ogólne osłabienie organizmu, będące skutkiem ascetycznego trybu życia, licznych postów i trudów podróży. Mimo to, znosił swoje cierpienie z heroiczną cierpliwością, widząc w nim sposób na jeszcze głębsze zjednoczenie z Męką Chrystusa.

Ułożenie "Pieśni Słonecznej"

To właśnie w tym okresie wielkiego cierpienia fizycznego, prawdopodobnie wiosną 1225 roku, przebywając w chacie przy kościele San Damiano pod opieką sióstr Klarysek, Franciszek ułożył swoje najsłynniejsze dzieło – "Pieśń Słoneczną" (nazywaną też Pochwałą Stworzeń). Ten niezwykły hymn, napisany w dialekcie umbryjskim, a nie po łacinie, jest wyrazem jego głębokiej wiary, miłości do Boga i wdzięczności za dar stworzenia. Franciszek wzywa w nim wszystkie stworzenia – brata słońce, siostrę księżyc, gwiazdy, brata wiatr, siostrę wodę, brata ogień, matkę ziemię – do wspólnego uwielbienia Stwórcy. Co znamienne, później, już na łożu śmierci, dodał do pieśni strofę o tych, którzy przebaczają dla miłości Bożej, oraz o siostrze śmierci cielesnej.

Powrót do Porcjunkuli i Śmierć

Czując zbliżający się koniec ziemskiego życia, Franciszek poprosił braci, aby przenieśli go do ukochanej Porcjunkuli – małego kościółka Matki Bożej Anielskiej, który był kolebką zakonu. Chciał umrzeć tam, gdzie rozpoczęła się jego droga z Bogiem. W ostatnich dniach pobłogosławił swoich braci oraz miasto Asyż. Poprosił, by położono go na gołej ziemi na znak całkowitego ubóstwa. Według relacji biografów, w ostatnich chwilach słuchał fragmentu Ewangelii św. Jana o Męce Pańskiej i zaintonował Psalm 142 ("Głosem moim do Pana wołam..."). Spokojnie i świadomie przyjął nadchodzącą śmierć, witając ją jako "Siostrę Śmierć", która prowadzi do życia wiecznego. Święty Franciszek zmarł wieczorem 3 października 1226 roku. Kościół obchodzi jego liturgiczne wspomnienie (święto) 4 października, a wieczór 3 października jest dniem celebracji Transitus – pamiątki jego błogosławionego przejścia do chwały niebieskiej.

Kanonizacja przez Grzegorza IX

Opinia świętości Franciszka była tak powszechna i oczywista, że proces kanonizacyjny rozpoczął się niemal natychmiast po jego śmierci. Papież Grzegorz IX (dawny kardynał Ugolino, przyjaciel i protektor Franciszka) osobiście przewodniczył uroczystościom kanonizacyjnym w Asyżu już 16 lipca 1228 roku, niespełna dwa lata po śmierci Biedaczyny. Ogłoszenie Franciszka świętym potwierdziło oficjalnie to, w co wierzył cały chrześcijański świat – że jego życie było heroicznym przykładem naśladowania Chrystusa i życia Ewangelią.

Dziedzictwo Świętego Franciszka z Asyżu

Święty Franciszek zmarł ponad osiem wieków temu, jednak jego postać i przesłanie wywarły niezatarty wpływ nie tylko na Kościół katolicki ale na całą cywilizację zachodnią, a jego dziedzictwo pozostaje żywe i inspirujące również w naszych czasach.

Rodzina Franciszkańska – Rozwój i Wpływ

Najbardziej bezpośrednim i widocznym dziedzictwem Franciszka jest ogromna Rodzina Franciszkańska. Zakony przez niego założone lub zainspirowane (Pierwszy Zakon Męski z gałęziami OFM, OFM Conv, OFM Cap; Drugi Zakon Żeński – Klaryski; Trzeci Zakon Regularny i Świecki – OFS) rozprzestrzeniły się na cały świat i liczą dziś setki tysięcy członków. Ich obecność i różnorodna działalność – od modlitwy kontemplacyjnej, przez duszpasterstwo parafialne i misyjne, po pracę naukową, edukacyjną, charytatywną i społeczną – świadczą o niezwykłej żywotności charyzmatu Biedaczyny z Asyżu i jego zdolności do adaptacji w różnych kulturach i epokach.

Wpływ na Duchowość, Kulturę i Sztukę

Wpływ św. Franciszka sięga daleko poza struktury zakonne. Jego nacisk na człowieczeństwo Chrystusa (narodzenie, życie publiczne, męka) ożywił pobożność chrześcijańską, inspirując m.in. tradycję urządzania żłóbka bożonarodzeniowego (zapoczątkowaną przez Franciszka w Greccio w 1223 r.) czy rozwój nabożeństw pasyjnych. Jego postać i ideały stały się niewyczerpanym źródłem inspiracji dla kultury i sztuki. Wystarczy wspomnieć cykle fresków Giotta w Bazylice św. Franciszka w Asyżu, które zrewolucjonizowały malarstwo europejskie, liczne dzieła literackie (od średniowiecznych "Kwiatków św. Franciszka" po współczesne powieści i poezje) czy utwory muzyczne. Jego postawa wpłynęła również na kształtowanie się ideałów rycerskich, etyki społecznej i rozumienia roli Kościoła w świecie.

Patronaty – Zwierzęta, Ekologia, Pokój

Święty Franciszek jest jednym z najbardziej znanych i lubianych patronów. Ze względu na jego legendarną miłość i szacunek do wszystkich stworzeń, wyrażoną m.in. w "Pieśni Słonecznej" oraz opowieściach o jego relacjach ze zwierzętami, został ogłoszony patronem zwierząt oraz (w 1979 r. przez Jana Pawła II) patronem ekologów i ochrony środowiska. Jego przesłanie o braterstwie stworzeń i odpowiedzialności za świat nabiera szczególnej aktualności w obliczu współczesnych kryzysów ekologicznych (stan na 12.04.2025). Jest również patronem pokoju (ze względu na swoje zaangażowanie w pojednanie i dialog) oraz Włoch (wraz ze św. Katarzyną ze Sieny), a także wielu miast, diecezji, zakonów i organizacji na całym świecie.

Aktualność Przesłania Franciszka

Dlaczego postać z przełomu XII i XIII wieku pozostaje tak inspirująca dzisiaj? Aktualność przesłania Franciszka wynika z jego uniwersalności. W świecie często zdominowanym przez materializm i konsumpcjonizm, jego radykalne ubóstwo przypomina o wolności płynącej z nieprzywiązania do dóbr. W czasach podziałów społecznych i konfliktów, jego idea powszechnego braterstwa i wezwanie do budowania pokoju są niezwykle potrzebne. Jego wrażliwość na piękno stworzenia i troska o nie stanowią duchowy fundament dla współczesnej myśli ekologicznej. Jego bliskość z ubogimi i marginalizowanymi kwestionuje społeczne nierówności. Przede wszystkim jednak, jego autentyczne i radosne życie Ewangelią pozostaje dla wielu ludzi, wierzących i niewierzących, poruszającym świadectwem sensu i nadziei.

Modlitwy Świętego Franciszka i Te Jemu Przypisywane

Święty Franciszek był przede wszystkim człowiekiem głębokiej, niemal nieustannej modlitwy, która była źródłem jego duchowej siły i działania. Chociaż nie pozostawił po sobie wielu formalnie spisanych modlitw w porównaniu z ogromem jego duchowego wpływu, kilka tekstów jest nierozerwalnie związanych z jego postacią – niektóre są jego autentycznym dziełem, inne, choć późniejsze, doskonale oddają ducha jego przesłania.

Pieśń Słoneczna (Pochwała Stworzeń)

Najsłynniejszym utworem literackim i modlitewnym, którego autorstwo przypisuje się św. Franciszkowi, jest bez wątpienia "Pieśń Słoneczna" (nazywana też Pochwałą Stworzeń). Ułożona pod koniec życia, w dialekcie umbryjskim, jest ona przepięknym hymnem wdzięczności i uwielbienia Boga poprzez Jego stworzenia. Franciszek zwraca się w niej do słońca, księżyca, gwiazd, wiatru, wody, ognia i ziemi jak do braci i sióstr, widząc w nich odzwierciedlenie chwały Stwórcy. Pieśń ta jest nie tylko arcydziełem wczesnej literatury włoskiej, ale przede wszystkim głębokim wyrazem franciszkańskiej kosmologii miłości i braterstwa.

Fragment:
„Najwyższy, wszechmogący, dobry Panie,
Twoja jest sława, chwała i cześć, i wszelkie błogosławieństwo.
(…) Pochwalony bądź, Panie mój, przez brata naszego, słońce,
które dzień sprawuje i przez które nas oświecasz.”

Modlitwa o Pokój (Modlitwa Anonimowego Normandczyka)

Jedną z najbardziej znanych modlitw na świecie, powszechnie kojarzoną ze św. Franciszkiem, jest tzw. "Modlitwa o Pokój", zaczynająca się od słów: "O Panie, uczyń mnie narzędziem Twojego pokoju...". Należy jednak podkreślić, że tekst ten niemal na pewno nie został napisany przez samego św. Franciszka. Pojawił się drukiem po raz pierwszy dopiero na początku XX wieku we Francji, bez wskazania autora. Mimo to, modlitwa ta zdobyła ogromną popularność właśnie jako "modlitwa św. Franciszka", ponieważ jej treść – pragnienie siania miłości, przebaczenia, jedności, wiary, nadziei i światła tam, gdzie panuje nienawiść, krzywda, zwątpienie i ciemność – doskonale wyraża istotę franciszkańskiego ducha i ideały, którymi żył Święty z Asyżu.

Fragment:
„O Panie, uczyń mnie narzędziem Twojego pokoju,
Abym siał miłość tam, gdzie panuje nienawiść;
Wybaczenie tam, gdzie panuje krzywda;
Jedność tam, gdzie panuje zwątpienie...”

Modlitwa przed Krucyfiksem (Modlitwa z San Damiano)

Przykładem autentycznej modlitwy św. Franciszka, pochodzącej z okresu jego nawrócenia (ok. 1206 r.), jest modlitwa, którą według tradycji odmawiał przed krzyżem w kościółku San Damiano, gdy usłyszał głos Chrystusa. Jest to krótka, ale bardzo osobista prośba o wewnętrzne światło i siłę do pełnienia woli Bożej:

Treść (w tłumaczeniu):
„Najwyższy, chwalebny Boże, rozjaśnij ciemności mego serca. Daj mi, Panie, prawdziwą wiarę, niezachwianą nadzieję i doskonałą miłość, zrozumienie i poznanie, abym wypełniał Twoje święte i prawdziwe polecenie. Amen.”

Oprócz tych najbardziej znanych tekstów, zachowały się również inne autentyczne pisma modlitewne Franciszka, takie jak "Pozdrowienie Anielskie" (Wykład Modlitwy Pańskiej), "Pozdrowienie Cnotom", błogosławieństwa (np. dla brata Leona), które ukazują głębię jego osobistej relacji z Bogiem.

Podsumowanie – Święty dla Naszych Czasów

Dlaczego święty Franciszek z Asyżu, postać żyjąca ponad osiem wieków temu, w zupełnie innej epoce historycznej, wciąż przemawia do ludzi i jest nazywany świętym dla naszych czasów? Jego niezwykła popularność i trwały wpływ wynikają z uniwersalności i radykalizmu jego przesłania, które okazuje się zaskakująco aktualne również dzisiaj.

W świecie często zdominowanym przez pogoń za dobrami materialnymi, jego dobrowolne ubóstwo i prostota życia stanowią wyzwanie i przypominają o wolności płynącej z ewangelicznego minimalizmu. W czasach globalnych podziałów, konfliktów i kryzysu relacji międzyludzkich, jego idea powszechnego braterstwa, przekraczającego wszelkie bariery, oraz niestrudzone dążenie do pokoju i pojednania są jak balsam dla ran współczesności. W obliczu narastającego kryzysu ekologicznego, jego pełna miłości i szacunku postawa wobec stworzenia, postrzeganie natury jako siostry i brata, czyni go prorokiem harmonii między człowiekiem a otaczającym go światem.

Franciszek fascynuje także swoim autentyzmem i człowieczeństwem – nie był postacią z brązu, ale człowiekiem z krwi i kości, który przeszedł głęboką przemianę, zmagał się ze sobą, doświadczał radości i cierpienia. Jego droga od beztroskiego młodzieńca do radykalnego naśladowcy Chrystusa pokazuje, że przemiana serca jest możliwa dla każdego.

Jego życie i nauczanie przypominają o fundamentalnych wartościach: prymacie ducha nad materią, sile miłości i przebaczenia, godności każdego człowieka (zwłaszcza najmniejszych i odrzuconych) oraz o pięknie świata stworzonego przez Boga. Dlatego przesłanie Franciszka z Asyżu – wezwanie do życia Ewangelią w prostocie, braterstwie i pokoju – pozostaje nieustanną inspiracją i wyzwaniem dla Kościoła i świata, także w XXI wieku. Jest on prawdziwie świętym uniwersalnym, którego dziedzictwo wciąż przynosi owoce.