Kościół św. Elżbiety Węgierskiej we Wrocławiu - informacje ogólne
Bazylika św. Elżbiety we Wrocławiu (Kościół Garnizonowy): Historia, Architektura i Ciekawostki
Bazylika Mniejsza św. Elżbiety Węgierskiej, znana również jako kościół garnizonowy, to jeden z najbardziej charakterystycznych kościołów Wrocławia. Jej potężna, choć nieukończona wieża, góruje nad Rynkiem, a burzliwa historia i niezwykłe wnętrze skrywają wiele tajemnic. To świątynia, która była świadkiem przemian religijnych, wojen i katastrof, a dziś pełni funkcję kościoła garnizonowego Wojska Polskiego. Zapraszamy do lektury!
Historia Bazyliki św. Elżbiety: Od kościoła parafialnego do garnizonowego
Początki: Świątynia przy Rynku
Historia kościoła św. Elżbiety sięga XIII wieku. Pierwsza wzmianka o świątyni w tym miejscu pochodzi z 1253 roku. Początkowo był to kościół parafialny, ufundowany prawdopodobnie przez księcia Henryka III Białego. Szybko stał się jednym z najważniejszych kościołów w mieście, konkurując o prymat z katedrą na Ostrowie Tumskim.
Budowa gotyckiej bazyliki i strzelistej wieży
Obecna, gotycka bazylika, zaczęła powstawać w XIV wieku. Budowę rozpoczęto od prezbiterium, a następnie kontynuowano w kierunku zachodnim, wznosząc nawy i potężną wieżę. Wieża, pierwotnie planowana na jeszcze wyższą, osiągnęła imponującą wysokość około 130 metrów (według niektórych źródeł, miała mieć nawet ponad 140 metrów!), stając się najwyższą wieżą kościelną na Śląsku i jedną z najwyższych w Europie. Była dumą wrocławian i symbolem potęgi miasta.
Reformacja i czasy kontrreformacji
W 1525 roku, zaledwie kilka lat po wystąpieniu Marcina Lutra, kościół św. Elżbiety stał się jednym z pierwszych kościołów ewangelickich na Śląsku. Był to ważny moment w historii miasta i regionu. Przez blisko 300 lat świątynia służyła wrocławskim protestantom.
Pożary i katastrofy
Historia bazyliki św. Elżbiety to historia licznych pożarów i katastrof. Wieża kościoła, ze względu na swoją wysokość, była szczególnie narażona na uderzenia piorunów. W 1529 roku potężny huragan zawalił hełm wieży. Odbudowano go, ale już w nieco skromniejszej formie. W 1960, 1975 i 1976 roku kościół trawiły kolejne pożary, które spowodowały ogromne zniszczenia, w tym zawalenie się hełmu wieży i części sklepień.
Odbudowa i funkcja kościoła garnizonowego
Po pożarach w latach 70. XX wieku, kościół został pieczołowicie odbudowany. W 1997 roku świątynia została przekazana Ordynariatowi Polowemu Wojska Polskiego i stała się kościołem garnizonowym. W 2003 roku papież Jan Paweł II podniósł kościół do godności bazyliki mniejszej.
Architektura Bazyliki: Gotyk z elementami renesansu i baroku
Bazylika św. Elżbiety to trójnawowa, gotycka bazylika z wydłużonym prezbiterium. Mimo że jej dominującym stylem jest gotyk, w wyniku licznych przebudów i odbudów można w niej dostrzec również elementy renesansowe i barokowe.
Najważniejsze elementy architektoniczne:
- Wieża: Potężna wieża, obecnie o wysokości ok. 90 metrów (po odbudowie), jest najbardziej charakterystycznym elementem kościoła. Jest udostępniona do zwiedzania i stanowi doskonały punkt widokowy.
- Prezbiterium: Wydłużone, gotyckie prezbiterium, zakończone wielobocznie.
- Sklepienia: Wnętrze kościoła nakryte jest sklepieniami gwiaździstymi i sieciowymi. Sklepienie gwiaździste to typ sklepienia krzyżowo-żebrowego, w którym żebra tworzą wzór gwiazdy. Sklepienie sieciowe charakteryzuje się gęstą siecią żeber, tworzących skomplikowane wzory.
- Portale: Kościół posiada kilka pięknie zdobionych portali, w tym gotycki portal główny.
- Mauzoleum Pamięci Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej: Znajduje się przy północnej ścianie nawy głównej.
Wnętrze Bazyliki: Surowość i duch wojskowy
Wnętrze bazyliki, po zniszczeniach wojennych i pożarach, jest stosunkowo surowe. Zachowało się niewiele z dawnego, bogatego wystroju. Dziś dominuje w nim duch wojskowy, związany z funkcją kościoła garnizonowego.
Na co zwrócić uwagę we wnętrzu:
- Ołtarz główny: Nowoczesny ołtarz główny, nawiązujący do tradycji wojskowych.
- Epitafia: W kościele zachowało się kilkadziesiąt renesansowych i barokowych epitafiów, w tym słynne epitafium Bartłomieja Püchla.
- Organy: Nowoczesne organy, które zastąpiły zniszczone w pożarze instrumenty.
- Kaplica Elektorska: Barokowa kaplica, ufundowana przez biskupa Franciszka Ludwika von Neuburg, arcydzieło sztuki barokowej (zniszczona w czasie wojny, obecnie w rekonstrukcji).
- Mauzoleum: Wspomniane wyżej mauzoleum poświęcone polskiemu podziemiu z czasów II Wojny Światowej.
Bazylika św. Elżbiety Dzisiaj
Bazylika św. Elżbiety jest obecnie kościołem garnizonowym Wojska Polskiego i miejscem ważnych uroczystości wojskowych i patriotycznych.
- Msze Święte:
- Niedziele i Święta
– godz. 8.00, 10.00 (dla Rodzin z Dziećmi), 12.00 (Suma Parafialna), 18.00
Dni powszednie
– poniedziałek – piątek godz. 7.00, 18.00
– sobota godz. 8.00, 18.00
Akademia Wojsk Lądowych
– niedziele i święta o godz. 20.00.
Wojskowy Szpital Kliniczny
– Kaplica Szpitalna pw. św. Brata Alberta, Msza św. w czwartki, niedziele i święta o godz. 15.00,
NABOŻEŃSTWA STAŁE
- Gorzkie Żale w Niedziele Wielkiego Postu
– o godz. 17.40
Droga Krzyżowa w piątki Wielkiego Postu
– o godz. 17.30
Nabożeństwo majowe
– o godz. 17.30
Nabożeństwo czerwcowe
– po Mszy św. o godz. 18.00
Nabożeństwo różańcowe
– o godz. 17.30
Nowenna do Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
– w środy po Mszy św. o godz. 18.00
Adoracja Najświętszego Sakramentu
– I Niedziela miesiąca po każdej Mszy św. oraz I czwartek miesiąca od Mszy św. porannej do Mszy św. wieczornej
Litania do Najdroższej Krwi Chrystusa Pana
– I czwartek miesiąca po Mszy św. o godz. 18.00
Litania do Serca Pana Jezusa
– I piątek miesiąca po Mszy św. o godz. 18.00
Nabożeństwo Fatimskie
– I sobota miesiąca po Mszy św. o godz. 8.00
Nabożeństwo do M.B. z Lourdes
– dnia 11 każdego miesiąca Msza św. w intencji chorych – po Mszy św. o godz. 18.00
Msza św. wotywna do Ducha Świętego
– I wtorek miesiąca o godz. 18.00
Koronka do Miłosierdzia Bożego
– odmawiana codziennie o godz. 15.00 w Kaplicy Miłosierdzia Bożego.
Odpust
– 17 listopada
Rocznica konsekracji Bazyliki
– 31 maja - Zwiedzanie: Kościół jest otwarty dla zwiedzających. Wieża widokowa jest udostępniona (za opłatą). Aktualne godziny otwarcia i ceny biletów najlepiej sprawdzić na oficjalnej stronie internetowej parafii (lub na stronie Ordynariatu Polowego).
- Dane kontaktowe:
- Adres: ul. św. Elżbiety 1/2, 50-059 Wrocław
Ciekawostki
- Z wieży kościoła św. Elżbiety hejnalista grał hejnał wrocławski. Tradycja ta została przerwana po pożarze w 1976 roku.
- W kościele znajduje się jeden z największych dzwonów na Śląsku, "Grzmot" ("Breslauer Sünderglocke" - dzwon grzeszników, odlany w 1589 r.), którego dźwięk niósł się na odległość 8 kilometrów, i który został przetopiony na cele wojenne w 1917 r.
- Według legendy, budowniczy wieży kościoła popełnił samobójstwo, skacząc z jej szczytu, gdy dowiedział się, że wieża katedry jest wyższa.
- Jedno z epitafiów upamiętnia szkielet w zbroi rycerskiej – nietypowy i zaskakujący element wystroju.
Podsumowanie (H2)
Bazylika św. Elżbiety to kościół o niezwykle bogatej i burzliwej historii. Jej potężna sylwetka jest nieodłącznym elementem panoramy Wrocławia, a wnętrze, choć surowe, kryje w sobie wiele cennych zabytków i pamiątek. Jako kościół garnizonowy, pełni ważną rolę w życiu miasta i wojska. Warto odwiedzić to miejsce, aby poczuć ducha historii i podziwiać widok z wieży.
Powiązane artykuły:
- Msze Wrocław: Pełny Rozkład Mszy Świętych – Godziny, Kościoły, Rodzaje Mszy
- Historia kościołów Wrocławia - spis treści
Źródła
- Czerner, O., & Rozpędowski, J. (2000). Wrocław w stu ilustracjach. Ossolineum.
- Łagiewski, M. (2006). Kościół św. Elżbiety we Wrocławiu. Wydawnictwo Muzeum Miejskiego Wrocławia.
- Oficjalna strona Kościoła Garnizonowego: elzbieta.archidiecezja.wroc.pl